Volledig kunnen deelnemen aan de samenleving. Dat is het kernbegrip in het VN-Verdrag inzake rechten en personen met een handicap. De Nederlandse staat is partij bij het VN-Verdrag en als zodanig verplicht het verdrag te implementeren. Gemeenten zijn als onderdeel van de staat ook verplicht het verdrag uit te voeren. Een toegankelijke openbare ruimte is daar een belangrijk onderdeel van. Gemeente Breda, winnaar van de Acces City Award 2019, heeft een voorbeeldfunctie.

Een toegankelijke openbare ruimte: dat betekent letterlijk drempels voor personen met een beperking zoveel mogelijk wegnemen. De gemeente Breda is zeer toegankelijk voor mindervaliden, maar ook sportfaciliteiten, musea en theaters zijn aangepast. De praktijk van Breda leert dat iedereen profiteert van toegankelijkheid. Toegankelijkheid is namelijk meer dan makkelijke op- en afritten voor rolstoelgebruikers.

Ook kinderen, ouderen, mensen met kinderwagens, zelfs vrouwen met hoge hakken hebben te maken met toegankelijkheid (of ontoegankelijkheid). ‘Ja, het is een veel breder begrip. Wij gaan uit van toegankelijkheid voor mensen met een zichtbare of onzichtbare fysieke beperking en toegankelijkheid voor iedereen, zoals kinderen en ouderen’, zegt Wilbert Willems, voorzitter van het platform Breda voor Iedereen.

Economische voordelen

Volgens de oud-wethouder en het voormalig Tweede Kamerlid is Breda een voorbeeld van hoe breed toegankelijkheid in alle facetten van de dienstverlening speelt. ‘In de laatste twee beleidsnota’s kun je al lezen hoe serieus men bezig is. In Breda bestaat een grote groep die zich al langer inzet om toegankelijkheid op de agenda te krijgen. Die roep komt ook heel sterk uit het bedrijfsleven. Goede toegankelijkheid levert naast maatschappelijke winst immers ook economische voordelen op. Op basis van wetenschappelijk onderzoek is bekend dat ondernemend Breda er beter van wordt.’

‘Ga maar na: 10 procent van de bevolking heeft een dusdanige beperking dat aanpassingen een must zijn, voor 40 procent zijn aanpassingen zinvol en voor 100 procent is het gewoon prettig. Toegankelijkheid moet een issue zijn voor ondernemers. Je moet ook met het goede verhaal komen en geen zielige verhalen ophangen over rolstoelgebruikers. Wij hebben als platform gekozen om de economische kant als argument te gebruiken.’

‘Toegankelijkheid moet een issue zijn voor ondernemers’

Het platform Breda voor Iedereen werd medio 2015 opgericht op initiatief van het Toeristisch Fonds Breda. Het platform vertegenwoordigt de horeca- en retailondernemers, de gemeente, maatschappelijk organisaties en organisaties voor mensen met een beperking. Zowel in de bestaande als nieuw te realiseren openbare ruimte neemt toegankelijkheid in Breda een volwaardige positie in. Bij het ingenieursbureau van de gemeente Breda is een adviseur Toegankelijkheid Openbare Ruimte werkzaam die voorlopige en definitieve ontwerpen van herinrichtingen van de openbare ruimte op toegankelijkheid toetst. Naast de openbare ruimte wordt ook naar toegankelijkheid gekeken bij het organiseren van evenementen, toegang tot private en openbare gebouwen, kermissen, et cetera.

BATS’en

In de nieuwste beleidsnota van de gemeente – Breda voor iedereen, met of zonder beperking – van afgelopen juli is vastgelegd dat de gemeente twintig zogenoemde BATS’en gaat opleiden en aanstellen. Dit zijn ‘Bijzondere Ambtenaren Toegankelijke Samenleving’ die zelf ook een beperking hebben. Zij gaan meekijken en adviseren bij alle gemeentelijke plannen.

Maar het is niet alleen in de openbare ruimte dat Breda zich inspant. Er is ook aandacht voor het gedrag van personeel in horeca en winkels met betrekking tot het omgaan met mensen met een beperking. Zo zijn er trainingen gericht op horeca en retail en trainingen gericht op personeel van openbaar vervoer.

Om Breda de meest toegankelijke stadsregio van Nederland te maken is onder meer door de gemeente Breda een Toegankelijkheidsfonds beschikbaar gesteld dat in totaal 185.000 euro bedraagt. Dat betekent dat organisaties en dergelijke die aanpassingen willen voor de verbetering van de toegankelijkheid van (niet-gemeentelijke) gebouwen en op evenementen een financiële bijdrage uit het fonds kunnen krijgen. In de afgelopen jaren is bij meer dan achthonderd ondernemers in de Bredase binnenstad door middel van een enquête voor de exploitant inzichtelijk gemaakt op welke items verbetering mogelijk is. Daarnaast zijn er meer dan tweehonderd schouwen van niet-gemeentelijke gebouwen geweest. Dit heeft geleid tot meer dan veertig aanvragen voor een bijdrage in een investering vanuit het Toegankelijkheidsfonds.

VN-Verdrag

De inspanningen van Breda leidden eind vorig jaar tot de toekenning door de Europese Commissie van de Acces City Award 2019. Tijdens de prijsuitreiking zei Marianne Thyssen, Europees commissaris voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken, Vaardigheden en Arbeidsmobiliteit: ‘Te vaak voelen mensen met een handicap zich geïsoleerd omdat ze geen toegang hebben tot openbare ruimten of tot het openbaar vervoer. In Breda zijn openbare plaatsen zoals parken en winkels voor iedereen toegankelijk. Digitale technologieën zorgen ervoor dat alle burgers met het openbaar vervoer kunnen reizen. En deze investeringen werpen hun vruchten af. Het toerisme floreert in deze stad dankzij haar inclusieve beleid.’

Dat Breda inmiddels een naam heeft op het gebied van toegankelijkheid blijkt wel uit de nationale en internationale belangstelling en uitnodigingen voor lezingen. Die belangstelling is zeker gevoed na een artikel in de Engelse krant The Guardian.

‘We hebben een mooie prijs gewonnen, maar we zitten pas aan het begin’, zegt Willems. Dat geldt zeker voor een hoop andere Nederlandse gemeenten. Breda kan volgens Willems al wel een voorbeeld zijn voor andere gemeenten. De gemeente maakt onder meer deel uit van de zogenoemde koplopersgroep van de VNG waarin Breda zich vooral richt op het thema vrije tijd en sport. ‘De meeste gemeenten zijn zich te weinig bewust van de noodzaak van een toegankelijke stad’ zegt Willems. ‘In 2016 heeft Nederland als een van de laatste landen het VN-Verdrag getekend. Dat betekent dat een gemeente verplicht is te zorgen dat alle gebouwen toegankelijk zijn voor mensen met een beperking. Voor het particuliere bedrijfsleven zijn de regels veel softer. Er spelen hierbij twee problemen. Ten eerste: van de bouwregels maakt toegankelijkheid geen integraal onderdeel uit en ten tweede door de deregulering is zo beetje de tendens ontstaan van: laat de maatschappij het zelf maar uitzoeken.’

Openbaar vervoer

Ook Karel Dollekens, adviseur Toegankelijkheid/Inclusiviteit van de gemeente Breda, vindt dat de stad vooroploopt bij het toegankelijk maken van de openbare ruimte. ‘Dat komt ook omdat wij de hele stad erbij betrekken en zeker ook de ervaringsdeskundigen. Zij weten waar behoefte aan is als je rolstoelgebruiker bent.’

Een mooi voorbeeld van toegankelijkheid is de zogenoemde Groene Loper die in 2017 als beste openbare ruimte van Nederland werd gekozen op het Landelijk Congres Openbare Ruimte. Breda wilde meer groen en ruimte voor de voetganger in een klassiek ingerichte boulevard. Via de Groene Loper lopen bezoekers van Breda zonder een auto te kruisen van het NS-station via de Willemstraat en het Park Valkenberg naar de binnenstad. ‘Dat is helemaal in orde’, zegt Dollekens. ‘Alleen zijn we nog niet klaar: er zijn namelijk geen blindegeleidelijnen. Daarom zijn we nu druk bezig met het aanleggen van blindegeleidelijnen door het park.’

Een andere punt van aandacht is het doortrekken van de Nieuwe Mark in het centrum van de stad. De rivier wordt doorgetrokken over het terrein van de voormalige Seeligkazerne en sluit daarna aan op het water bij de Vredenburchsingel. ‘In het eerste ontwerp zaten echter een aantal plekken die niet toegankelijk waren. Daarover is overleg tussen diverse partijen; er zullen concessies gedaan moeten worden. Want wat qua ontwerp mooi is, hoeft niet per se noodzakelijk te zijn en andersom.’

Waar Breda goed mee scoort wat betreft toegankelijkheid is het openbaar vervoer. ‘98 procent van de bushaltes in de gemeente is toegankelijk voor mensen met een fysieke beperking. Bijvoorbeeld via een oprijplaat voor rolstoelgebruikers. Onze chauffeurs zijn ook speciaal opgeleid om aandacht hiervoor te hebben. In de bussen worden de haltes niet alleen weergegeven op schermen, maar ook omgeroepen voor de reizigers met een visuele beperking. Waar we nog iets op moeten verzinnen zijn de informatieborden bij het busstation die sommige mensen niet kunnen lezen.’

Een vorm van toegankelijkheid die overigens al zo’n 15 jaar geleden buiten de gemeente om is gerealiseerd, is de speciale toepassing van kinderkopjes (kasseien) op de Grote Markt. Al bij het ontwerp werd rekening gehouden met de nadelen van de ‘hobbeligheid’, bijvoorbeeld voor vrouwen met hoge hakken of mensen met een kinderwagen. Als oplossing werden de kinderkopjes doorgesneden en met de vlakke kant naar boven gelegd en werden de voegen gevuld. Een vooruitziende blik.